هیس هیس

مجله روشن – اکبر موسوی: بسیاری از مغالطات – نه همه شان – برخاسته از احساسات هستند. ترس، دوست داشتن، تنفر، ارعاب و … فکر را به انحراف می کشانند. در معنایی عام هر چیزی مسیر درست فکر کردن را منحرف کند، مغالطه است. آشنایی با مغالطات، هم فکر را از مغالطه دور می کند و هم با اشتباهات در دستدلال های دیگران آشنا می کند. تنها کاربرد آشنایی با مغالطات، فهم مغالطه دیگران نیست. این آشنایی به سامان دادن به تفکر خودمان نیز کمک می کند. آشنایی با مغالطات، صرفا برای مطالعات آکادمیک، خواندن کتاب و مقالات مغالطات نیست.

 

پیشنهاد مجرب، منفعت آور برای خود و دیگران برای اجتناب از مغالطات و در نتیجه شناختن مغالطات دیگران و فریب نخوردن در برابر بسیاری از استدلال های مغالطه گونه «ویکی پدیا» نویسی است.

ویکی پدیا دانشنامه است با قید آزاد، همه ما می توانیم آنجا بنویسم، درباره هر چیزی، از توپ فوتبال تا بزمجه زرد خال دار تا برندگان نوبل فیزیک یا روستایی در کویر؛ اما این ماجرا، چگونه به تفکر ما و شناخت مغالطات کمک می کند؟

دانش نامه نویسی قواعدی دارد. چند قاعده ساده را رعایت کنیم، شبیه جوشانده آویشن مادربزرگ معجزه می کند.

قانون اول: هر چیزی باید منبع معتبر داشته باشد. من اگر چیزی شنیده باشم و مطمئن هم باشم که درست است، اما هیچ منبع معتبری برایش پیدا نکنم، نمی توان آنجا بنویسمش. یادم نرود منبع معتبر هر منبعی نیست.

قانون دوم: کلمات باید خنثی باشند. هیچ ارزش مثبت یا منفی در گزارش ما نباشد. من نمی توانم بنویسم: «آن دانشمند فرزانه و بی همتا و اسوه همه عالمان در جواب آن نادان بی سواد گفت…». این جمله در دانش نامه تبدیل می شود به «الف در پاسخ ب گفت».

قانون سوم: قضاوت نکنید. مگر می شود؟ شاید در واقع نشود، بی طرف بود اما در دانش نامه باید بی طرف بود. قضاوت را کنار گذاشت. قضاوت همیشه اینگونه نیست که من طرفدار این رأی هستم. گاهی در لابلای کلمات پنهان است: «در دوئل هر دو تیر خوردند. روح جان آرام از تنش پر کشید و خون سالیوان دشت را کثیف کرد.»

همین سه قانون را درباره اش فکر کنیم. قوانین بیشتر و محدودیت های بیشتری برای نوشتن در یک دانش نامه هست. کلمات ما باید پیراسته باشد. سترده از قضاوت و احساسات و کلمات دارای بار ارزشی.

ما گزارشی می نویسیم که باید بی طرفانه باشد. هر چیزی که رنگ طرفداری یا ضدیت دارد، باید از کلمات زدود. وقتی کلمات پیراسته باشند. ما با گزارشی مواجهیم که احساساتی ندارد که بتواند ما را فریب دهد. بسیاری از مطالعات و کج رفتن فکر به خاطر احساسات و قضاوت های واژگان است. کلمات خالی از احساسات و قضاوت ها، به سختی می توانند ما را مرعوب کنند.

ویکی پدیا، دانش نامه ای است که همه می توانیم بنویسیم. باید پیراسته و سترده از احساسات و قضاوت ها نوشت. پیراسته نویسی به ما کمک می کند. در مواجهه با ادعاها و گزارش ها آنها را پیراسته کنیم. پیراسته کردن جملات، ما را با دو عبارت از یک اتفاق مواجه می کند.

ویکی پدیا بنویسید، روزی ۱۰ دقیقه یا حتی به اندازه یک توییت یا نوشتن یک جمله در شبکه های اجتماعی هم ه دانش کمک کرده اید و هم با پیراسته نویسی و پیراسته اندیشی آشنا خواهید شد. مغالطه نمی کنید و مغالطه ها را خواهید شناخت. حتی اگر به این مهارت دست نیافتید، به دانش کمک کرده اید. مسائل بسیاری هست که کسی آنها را در ویکی پدیا ثبت نمی کنید؛ از اتفاقات تاریخی تا آموزه های فلسفی تا شهرهایی که رود نیل ازشان می گذرد. بسیاری از اتفاقات روز را اگر کسی در مدخل مرتبط ثبت نکند، چند ماه بعد، هیچ کس یادش نمی آید. پس به خودتان و دانش کمک کنید.